منطقه آزاد به ناحیه صنعتی ویژه در خارج از مرز گمرکی که تولیداتش جهت گیری صادراتی دارند گفته می شود.
ایجاد یک منطقه آزاد، امتیازات ویژه ای را می تواند به همراه داشته باشد.از جمله ی این امتیازات می توان به ایجاد فرصت های اشتغال در داخل و خارج و جذب سرمایه های خارجی  و همچنین کمک به کشور برای ورود به بازارهای جهانی و گسترش صادرات اشاره کرد. به همین دلیل ، امکانات و تسهیلات قانونی، شرایط مساعدی را جهت سرمایه گذاری های اقتصادی و زیر بنایی برای حضور فعالان اقتصادی در مناطق آزاد مهیا کرده است .

از جمله تعاریفی که از منطقه آزاد تجاری – صنعتی ارائه گردیده است عبارت است از :

_ منطقه آزاد قلمرویی است که غالباَ در داخل یا مجاورت یک بندر واقع گردیده و در آن تجارت آزاد با سایر مناطق جهان مجاز شناخته شده است.  در این محدوده ی جغرافیایی مشخص ، قوانین گمرکی محدوده گمرکی کشور در آن اجرا نمی شود و به منظور تسهیل در امر واردات و صادرات کالا و حمایت از صنعت داخلی کشور و همچنین جذب فناوری های نوین در امر تولید و توسعه منطقه ای در مبادی گمرکات و نقاط مرزی کشور ایجاد می شود.
_ بنا به تعاریف بین المللی ، منطقه آزاد محدوده حراست شده بندری و غیر بندری است که از شمول برخی از مقررات جاری کشور متبوع خارج بوده و با بهره گیری از مزایایی نظیر معافیت های مالیاتی ، بخشودگی سود و عوارض گمرکی ، عدم وجود تشریفات زاید ارزی ، اداری و مقررات دست و پا گیر و همچنین سهولت و تسریع در فرآیندهای صادرات و واردات با جذب سرمایه گذاری خارجی و انتقال فناوری به توسعه سرزمین اصلی کمک می نماید.
_ وفق تعریف سازمان ملل متحد ( یونیدو ) از مناطق آزاد به عنوان محرکه در جهت تشویق صادرات صنعتی تلقی می گردد. همچنین در برداشت جدید از مناطق آزاد – که به منطقه آزاد پردازش صادرات معروف است – به ناحیه صنعتی ویژه ای در خارج از مرز گمرکی ، که تولیداتش جهت گیری صادراتی دارند ،گفته می شود. فلسفه ی این اصطلاح را می توان در تغییر استراتژی واردات به استراتژی توسعه صادرات دانست.

تاریخچه ی منطقه آزاد تجاری – صنعتی در ایران

در ایران در سال 1368 بر اساس تبصره 19 برنامه 5 ساله اول توسعه اقتصادی،اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران به دولت اجازه داده شد که در سه منطقه مرزی کشور اقدام به تاسیس مناطق آزاد تجاری بنماید و به موجب تبصره ماده 20 همان قانونی، گمرک ایران و سازمان بنادر کشتیرانی نیز مکلف به تاسیس منطقه های ویژه حراست شده ای برای این منظور شدند.متعاقباَ مناطق آزاد کیش در سال 1368 و قشم در سال 1369 و چابهار در سال 1370 تاسیس و فعالیت خود را آغاز نمودند و پس از آن منطقه آزاد اروند رود ( آبادان-خرمشهر) در سال 1383، بندر انزلی در سال 1382  و منطقه آزاد تجارتی ارس در سال 1383 شروع به فعالیت نمودند.

هم اکنون در ایران 7 منطقه آزاد وجود دارد که عبارت است از :

_ منطقه آزاد تجاری – اقتصادی قشم ( استان هرمزگان ، شهرستان قشم )
_ منطقه آزاد تجاری – صنعتی کیش ( استان هرمزگان ، شهرستان بندر لنگه )
_ منطقه آزاد تجاری – صنعتی ارس ( استان آذربایجان شرقی ، شهرستان جلفا )
_ منطقه آزاد تجاری -  صنعتی ماکو ( استان آذربایجان شرقی ، شهرستان ماکو و چالدران )
_ منطقه آزاد تجاری - صنعتی اروند ( استان خوزستان ، شهرستان آبادان )
_  منطقه آزاد تجاری – صنعتی چابهار ( استان سیستان و بلوچستان  )
_ منطقه آزاد تجاری – صنعتی انزلی ( استان گیلان ، شهرتان انزلی )

مزیت سرمایه گذاری و ثبت شرکت در مناطق آزاد

منطقه آزاد تجاری برای تشویق صادرات صنعتی، شامل کارخانجات تولیدی و صنعتی موقعیت مناسبی برای سرمایه گذاری داخلی و خارجی دارد.همان طور که گفته شد ، معمولاَ چنین منطقه ای در بندر یا فرودگاه یا ناحیه محصور محافظت شده انتخاب می گردد و کالاهای خارجی از طریق هوا، دریا و زمین بدون پرداخت حقوق گمرکی وارد و صادر می شوند.
در مناطق آزاد، کلیه اشخاص حقیقی و حقوقی و موسسات اعم از ایرانی و خارجی و سازمان های بین المللی می توانند طبق ماده 2 مقررات سرمایه گذاری در مناطق آزاد تجاری- صنعتی جمهوری اسلامی ایران سرمایه گذاری نمایند.
واردات کالا به مناطق آزاد خارج از مقررات صادرات و واردات و امور گمرکی مناطق آزاد جمهوری اسلامی بوده و از مقررات صادرات و واردات کشور مستثنی می باشد.به همین دلیل ، از بهترین مناطق برای ثبت شرکت هم برای اتباع خارجی و هم داخلی به شمار می آید.
سرمایه گذار می تواند در هر یک از مناطق آزاد که بخواهد فعالیت کند برای این منظور تقاضای خود را به همراه پرسش نامه ای به سازمان هر منطقه تسلیم می نماید که پس از بررسی، مجوز سرمایه گذاری صادر می گردد.ملاحظه می شود که صدور مجوز در منطقه آزاد با تشریفات بسیار کمتری صورت می گیرد و بهره برداری از فعالیت موضوع مجوز سرمایه گذاری منوط به مجوز بهره برداری توسط سازمان می باشد. (تبصره 2 ماده مقررات سرمایه گذاری در مناطق آزاد) البته پس از تشکیل مجمع عمومی موسس شرکت و انتخاب هیات مدیره و مدیر عامل، می بایست مراتب در اداره ثبت شرکت ها به ثبت برسد.

به طور کلی از جمله مزایای ثبت شرکت در مناطق آزاد می توان به موارد ذیل اشاره کرد :

1- در اداره ثبت شرکت و مالکیت های صنعتی و معنوی مناطق آزاد امکان ثبت شرکت با مالکیت 100 % خارجی وجود دارد. 100 % مالکیت خارجی
2- ثبت سهل و آسان شرکت ها و موسسات صنعتی و موسسات فرهنگی و مالکیت معنوی
3- مقررات آسان برای ورود کالاهای مجاز
4- آزادی کامل ورود و خروج اصل سرمایه و سود حاصل از فعالیت های اقتصادی
5- تشریفات ساده برای صادرات مجدد و ترانزیت کالا
6- فعالیت بورس نفت و محصولات پتروشیمی و بورس بین المللی اوراق بهادار
7- عدم محدودیت انتقال ارز دیگر مناطق آزاد ایران با سایر کشورها
8- صدور محصولات خارج از کشور بدون پرداخت عوارض گمرکی و بندرگاهی
9- شرایط و مقررات ساده کار و دسترسی نیروی کار ماهر
10- نرخ های مناسب برای مصرف انرژی
11- تضمین و حمایت قانونی از سرمایه گذاران خارجی
12- امکان صادرات کالاها ی تولید شده کیش به سایر سرزمین اصلی
13- معافیت از حقوق گمرکی برای واردات مواد اولیه ماشین الات صنعتی واحدهای تولیدی خدمات پولی و بانکی انعطاف پذیر
14- خدمات گسترده بانکی و بیمه ای(هم دولتی هم خصوصی)
15- ورود اتباع خارجی بدون اخذ ویزا
16- انجام معاملات ارزی
17- و...

منطقه ویژه اقتصادی

منطقه ویژه اقتصادی عبارت است از محدوده جغرافیایی مشخص در مبادی ورودی یا در داخل کشور که به منظور جذب سرمایه های خارجی و داخلی و همچنین ایجاد عرصه فعالیت های تولیدی و تجاری جهت افزایش صادرات کالا و ارائه بهینه خدمات برای حضور فعال در بازارهای منطقه ای و بین المللی ایجاد می شوند.

فهرست مناطق ویژه اقتصادی ایران

_ منطقه ویژه اقتصادی سیستان ( استان سیستان و بلوچستان ، شهرستان رامشار )
_ منطقه ویژه اقتصادی سبزوار ( استان خراسان رضوی ، شهرستان سبزوار )
_ منطقه ویژه اقتصادی سرخس ( استان خراسان رضوی ، شهرستان سرخس )
_ منطقه ویژه اقتصادی سلفچگان ( استان قم ، شهرستان قم )
_ منطقه ویژه اقتصادی سیرجان ( استان کرمان ، شهرستان سیرجان )
_ منطقه ویژه اقتصادی ارگ بم ( استان کرمان ، شهرستان بم )
_ منطقه ویژه اقتصادی رفسنجان ( استان کرمان ، شهرستان رفسنجان )
_ منطقه ویژه اقتصادی اسلام آباد غرب ( استان کرمانشاه ، شهرستان اسلام آباد غرب )
_ منطقه ویژه اقتصادی بروجرد ( استان لرستان )
_ منطقه ویژه اقتصادی لرستان ( استان لرستان )
_ منطقه ویژه اقتصادی شیراز ( استان فارس ، شهرستان شیراز )
_ منطقه ویژه اقتصادی سهلان ( استان آذربایجان شرقی ، شهرستان تبریز )
_ منطقه ویژه اقتصادی تجاری سلماس ( استان آذربایجان غربی ، شهرستان سلماس )
_ منطقه ویژه اقتصادی پیام ( استان البرز، شهرستان کرج )
_ منطقه ویژه اقتصادی عسلویه ( استان بوشهر ، شهرستان کنگان )
_ منطقه ویژه اقتصادی بوشهر ( استان بوشهر ، شهرستان بوشهر )
_ منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس ( استان تهران ، شهرستان تهران )
_ منطقه ویژه اقتصادی پتروشیمی ( استان خوزستان ، شهرستان بندر امام خمینی ( ره ) )
_ منطقه آزاد ویژه ویژه اقتصادی چابهار ( استان سیستان و بلوچستان ، شهرستان چابهار )
_ منطقه ویژه اقتصادی شهید رجایی ( استان هرمزگان ، شهرستان بندر عباس )
_ منطقه ویژه اقتصادی یزد ( استان یزد ، شهرستان یزد )
_ منطقه ویژه اقتصادی امیر آباد ( استان مازندران ، شهرستان بهشهر )
_ منطقه ویژه اقتصادی کاوه ( استان مرکزی ، شهرستان ساوه )
_ منطقه ویژه اقتصادی خلیج فارس ( استان هرمزگان ، شهرستان بندرعباس )

اهداف کلی در بخش تجاری منطقه ویژه

به موجب قانون تشکیل و اداره مناطق ویژه اقتصادی جمهوری اسلامی ایران مصوب 5/9/1384 و آیین نامه اجرایی آن اهداف کلی منطقه بشرح ذیل می باشد:
_ فراهم نمودن زمینه استراتژی نوین برای توسعه و گسترش منطقه به منظور افزایش تولید و صادرات
_ ارتقا سطح تکنولوژی و بهره گیری از فن آوری های برتر و نوین اقتصادی
_ جذب سرمایه های خارجی و داخلی
_ ایجاد عرصه فعالیت های تولیدی و تجاری جهت افزایش صادرات کالا و ارائه بهینه خدمات برای حضور فعال در بازارهای منطقه ای و بین المللی
_ ایجاد فرصت های شغلی جدید و ارتقای سطح اشتغال در کشور
_ کاهش هزینه های تولید به منظور ورود به بازارهای رقابتی جهان
_ اجرای سیاست های توسعه منطقه ای و ایجاد قطب های اقتصادی و صنعتی
_ پردازش کالا یا ایجاد تغییرات در آن برای تحصیل ارزش افزوده با استفاده از امکانات بالقوه

مزیت های مناطق ویژه اقتصادی

_ صدور مجوز ساخت و پایان کار بصورت رایگان
_ تبعیت از قانون کار مناطق آزاد تجاری و صنعتی در مناطق ویژه
_ ورود ماشین آلات خط تولید و ابراز و اثاثیه اداری بدون عوارض گمرکی
_ معافیت گمرکی تا سقف ارزش افزوده و پرداخت عوارض گمرکی مازاد بر ارزش افزوده قطعات خارجی در تولیدات .

برخی از مهم ترین تفاوت های مناطق آزاد تجاری و ویژه اقتصادی :

_ مقررات روادید برای اتباع خارجی در مناطق ویژه بر اساس ضوابط داخل کشور است ولی در مناطق آزاد روادید در مرزهای ورودی اعطاء می شود.
_ خرده فروشی کالا در مناطق ویژه اقتصادی فقط برای اتباع خارجی امکان پذیر است. لیکن در مناطق آزاد خرده فروشی برای اتباع خارجی و داخلی امکان پذیر می باشد.
_ معافیت مالیاتی به مدت 15 سال در مناطق آزاد وجود دارد و در مناطق ویژه اقتصادی تخفیف مالیاتی طبق مقررا