خیار غبن یکی از انواع خیارات در فقه اسلامی است که به طرفین یک معامله این حق را می‌دهد که در صورت وجود ضرر و زیان غیرمتعارف (غبن) در معامله، آن را فسخ کنند. غبن به معنای تفاوت قیمت واقعی کالا یا خدمات با قیمت پرداختی است که ممکن است به دلیل ناآگاهی یکی از طرفین یا فریب در معامله ایجاد شود.
ویژگی‌های خیار غبن:
-
وجود غبن: برای اعمال خیار غبن، باید مشخص شود که یکی از طرفین در معامله متضرر شده و قیمت پرداختی او بیشتر از ارزش واقعی کالا یا خدمات بوده است.
-
میزان غبن: در فقه، اگر میزان غبن به حدی باشد که به‌طور معقول و منطقی قابل توجه باشد، طرف زیان‌دیده می‌تواند از حق خیار غبن خود استفاده کند. به‌طور کلی، اگر غبن بیش از یک‌چهارم (25%) ارزش واقعی کالا باشد، حق فسخ وجود دارد.
-
عدم نیاز به دلیل خاص: طرفی که از خیار غبن استفاده می‌کند، نیازی به ارائه دلیل خاصی ندارد؛ فقط کافی است که نشان دهد در معامله متضرر شده است.
-
فسخ معامله: اگر یکی از طرفین از حق خیار غبن خود استفاده کند، می‌تواند معامله را فسخ کند و به وضعیت اولیه بازگردد.
شرایط استفاده از خیار غبن:
- وجود قرارداد معتبر: خیار غبن تنها در صورتی قابل اعمال است که یک قرارداد معتبر بین طرفین وجود داشته باشد.
- آگاهی طرفین: اگر طرف زیان‌دیده از غبن آگاه بوده و با علم به آن معامله کرده باشد، حق استفاده از خیار غبن را از دست می‌دهد.
- عدم وجود موانع: باید توجه داشت که شرایط دیگری مانند وجود عیب در کالا یا خدمات، ممکن است در برخی موارد بر استفاده از خیار غبن تأثیر بگذارد.
نتیجه‌گیری:
خیار غبن به نوعی به حفظ حقوق طرفین در معاملات کمک می‌کند و به آنها این امکان را می‌دهد که در صورت بروز نابرابری در قیمت، از معامله خارج شوند. این خیار به‌ویژه در معاملات بزرگ و مهم می‌تواند نقش مهمی در جلوگیری از ضررهای مالی ایفا کند.
