صلح عمری برای فرزند
صلح عمری برای فرزند، در شرایطی کاربرد دارد که والدین، قصد دارند تا پایان مدت حیات خود، از ملک استفاده کنند و مالکیت، پس از فوت آنها، به فرزند منتقل شود. از جمله آثار صلح عمری، آن است که در طول حیات والدین، فرزند نمیتواند ملک را بفروشد.
یکی از مهمترین عقودی که در قانون مدنی، بیان و شرایط و آثار آن مشخص شده، عقد صلح است. عقد صلح در مقام یکی از عقود معین، قراردادی است که اشخاص، برای انجام پارهای از معاملات یا برای رفع اختلافات خود، از آن استفاده میکنند. صلح عمری در مقام معاملات، در موارد مختلفی، مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ از جمله برای واگذار کردن مال یا اموالی به سایرین .به عنوان نمونه، صلح عمری برای فرزند یا همسر بهصورت گستردهای مورد استفاده قرار می‌گیرد که به موجب آن والدین میتوانند اموال خود را به فرزندان واگذار کنند. صلح عمری، شرایط و آثار حقوقی خاصی را به همراه داشته که با سایر عقود، از جمله عقد بیع، تفاوت دارد.
در ماده 752 قانون مدنی، تعریف عقد صلح، ذکر شده است که بر اساس این ماده، عقد صلح در دو حالت مورد استفاده قرار می‌گیرد:
نخست؛ در مقام رفع تنازع موجود میان افراد یا جلوگیری از تنازع احتمالی در آینده؛ که در این حالت، طرفین عقد صلح برای جلوگیری از ایجاد اختلاف یا رفع آن، قراردادی با هم منعقد کرده و به تنازع و اختلافات خود، خاتمه میدهند .
دومین مورد زمانی است که عقد صلح برای انجام معاملات مد نظر طرفین، از جمله عقد بیع یا خرید و فروش، مورد استفاده قرار می‌گیرد.
این موضوع در ماده 758 قانون مدنی ذکر شده که به موجب آن، استفاده از عقد صلح در مقام معاملات، نتیجه معاملهای که مد نظر است را به بار خواهد آورد، اما شرایط و احکام خاص آن معامله را ندارد.به همین دلیل اگر صلح برای انتقال عین مالی در برابر عوض مشخص باشد، نتیجه آن، همان بیع است، اما به لحاظ شرایط ، آثار و احکام خاص، تابع عقد صلح خواهد بود، نه عقد بیع .بر این اساس، عقد صلح میتواند در مقام انتقال مال به دیگران، مورد استفاده قرار گیرد. عقد صلح، انواع و اقسام مختلفی دارد که از جمله آنها میتوان به عقد صلح عمری برای فرزند یا همسر اشاره کرد.
صلح عمری برای فرزند که در واقع، برای انتقال ملک به فرزندان، مورد استفاده قرار می‌گیرد، به این معناست که یکی از والدین با ارائه مدراک لازم برای عقد صلح عمری، مالکیت مال مورد نظر را به فرزند خودش منتقل میکند؛ با این شرایط که اولا، مالک مال یا مصالح (صلحکننده) شرط میکند که تا زمانی که زنده است، کماکان بتواند از منافع ملک مورد نظر استفاده کرده و طرف مقابل (صلح گیرنده) نتواند استفاده از منافع ملک مورد نظر را از وی سلب کند. دوما، زمانی که مصالح (صلح کننده) فوت کند، عقد صلح، به صورت کامل، آثار خود را بر جای میگذارد؛ به این معنا که متصالح (صلح گیرنده)، مالک عین مال و منافع آن شود و به عبارت دیگر، مالکیت وی بر مال صلحشده، استقرار پیدا کند.بنابراین یکی از مهمترین آثار صلح عمری برای فرزند، آن است که پدر و مادر، با خاطری آسوده میتوانند تا پایان عمر، از منافع مال استفاده کنند و فرزند، نمیتواند با فروش خانه، آنها را از منزل، بیرون کند.
شرایط صلح عمری برای فرزند
در اینجا ممکن است این پرسش مطرح شود که شرایط صلح عمری برای فرزند چیست و به عبارت دیگر، در صورتی که والدین، قصد داشته باشند ملکی را با تنظیم صلحنامه، به فرزندان خود منتقل کنند، باید چه شرایطی وجود داشته باشد تا عقد صلح عمری به نفع فرزندان، صحیح باشد؟برای پاسخ دادن به این پرسش، باید ابتدا شرایط صحت معاملات را مد نظر قرار داد که از جمله مهمترین شرایط صحت قراردادها بر اساس ماده 190 قانون مدنی، میتوان به وجود قصد و رضایت برای انعقاد قرارداد، وجود اهلیت در طرفین، معین و مشخص بودن موضوع قرارداد و مشروع بودن جهت معامله اشاره کرد.علاوه بر اینها، در خصوص شرایط صلح عمری برای فرزند، در قانون مدنی، سه شرط به طور خاص مورد پیشبینی قرار گرفته و قانونگذار در ماده 753 قانون مدنی مقرر کرده است که یکی از شرایط صحت عقد صلح عمری برای فرزند، آن است که طرفین باید اهلیت معامله کردن و تصرف در مال مورد صلح را داشته باشند.
بر این اساس، هم صلح کننده و هم صلح گیرنده باید اهلیت داشته و برای تصرف در اموال خود، محجور یعنی صغیر، سفیه یا مجنون نباشند .یکی دیگر از شرایط صحت عقد صلح آن است که بر اساس ماده 754 قانون مدنی، هر قرارداد صلحی، نافذ و معتبر است؛ مگر صلحی که برای امر غیرمشروع باشد.لذا صلح عمری برای فرزندان باید برای امور مشروع بوده و در ارتباط با امور غیرمشروع نمیتوان قرارداد صلح عمری برای فرزند منعقد کرد.علاوه بر این، یکی از سوالات در خصوص معوض یا بلاعوض بودن صلح عمری است؛ بر اساس ماده 757 قانون مدنی ، صلح عمری بلاعوض نیز جایز است؛ به این معنا که، شرط صحت عقد صلح عمری برای فرزند، آن نیست که فرزند، حتما بها یا عوض مال صلح شده را پرداخت کند؛ بلکه میتوان به عنوان عقد غیرمعوض یا مجانی نیز، صلح عمری برای فرزند را منعقد کرد.
آثار صلح عمری برای فرزند
بر اساس آنچه بیان شد، یکی از مهمترین آثار عقد صلح و صلح عمری برای فرزند، آن است که مصالح (صلح کننده) تا زمانی که زنده است، میتواند از منافع مال صلح شده استفاده کند و صلحگیرنده یا متصالح، نمی تواند به هیچ وجه، وی را از تصرف در مال صلحشده منع کند.بنابراین از جمله آثار عقد صلح عمری برای فرزند، آن است که مالکیت عین مال صلحشده، از زمان عقد به متصالح (فرزند) منتقل میشود؛ اما مالکیت منافع آن، از زمان فوت مصالح، برای متصالح ایجاد خواهد شد.این اثر صلح عمری، سبب میشود که برای انتقال مال به فرزند یا حتی واگذاری ملک به همسر، بتوان از این قالب حقوقی، به نحو گستردهای استفاده کرد؛ یعنی اینکه عقد صلح عمری برای فرزند، محدودیت وصیت کردن را ندارد؛ چرا که وصیت تا ثلث مال نافذ است.
همچنین در مقایسه با عقد بیع یا هبه نیز که به فرزند، امکان فروش منزل، قبل از فوت پدر یا مادر را میدهد، مناسبتر به نظر می رسد.یکی دیگر از آثار عقد صلح عمری برای فرزند، آن است که بر اساس قانون مدنی، عقد صلح، عقد لازم است.بنابراین برای اینکه عقد صلح عمری برای فرزند برهم بخورد، باید دو طرف، با هم اراده کنند که آن را برهم زده و به اصطلاح، عقد را اقاله کنند یا اینکه یکی از طرفین، بتواند با استفاده از حق فسخ خود، صلح عمری را برهم بزند.به همین دلیل است که گاهی، عقد صلح عمری برای فرزند را به صورت صلح خیاری منعقد میکنند تا مصالح، بتواند هر زمان که بخواهد، آن را فسخ کند.
در ماده 752 قانون مدنی، تعریف عقد صلح، ذکر شده است که بر اساس این ماده، عقد صلح در دو حالت مورد استفاده قرار می‌گیرد:
نخست؛ در مقام رفع تنازع موجود میان افراد یا جلوگیری از تنازع احتمالی در آینده؛ که در این حالت، طرفین عقد صلح برای جلوگیری از ایجاد اختلاف یا رفع آن، قراردادی با هم منعقد کرده و به تنازع و اختلافات خود، خاتمه میدهند .
دومین مورد زمانی است که عقد صلح برای انجام معاملات مد نظر طرفین، از جمله عقد بیع یا خرید و فروش، مورد استفاده قرار می‌گیرد.
این موضوع در ماده 758 قانون مدنی ذکر شده که به موجب آن، استفاده از عقد صلح در مقام معاملات، نتیجه معاملهای که مد نظر است را به بار خواهد آورد، اما شرایط و احکام خاص آن معامله را ندارد.به همین دلیل اگر صلح برای انتقال عین مالی در برابر عوض مشخص باشد، نتیجه آن، همان بیع است، اما به لحاظ شرایط ، آثار و احکام خاص، تابع عقد صلح خواهد بود، نه عقد بیع .بر این اساس، عقد صلح میتواند در مقام انتقال مال به دیگران، مورد استفاده قرار گیرد. عقد صلح، انواع و اقسام مختلفی دارد که از جمله آنها میتوان به عقد صلح عمری برای فرزند یا همسر اشاره کرد.
صلح عمری برای فرزند که در واقع، برای انتقال ملک به فرزندان، مورد استفاده قرار می‌گیرد، به این معناست که یکی از والدین با ارائه مدراک لازم برای عقد صلح عمری، مالکیت مال مورد نظر را به فرزند خودش منتقل میکند؛ با این شرایط که اولا، مالک مال یا مصالح (صلحکننده) شرط میکند که تا زمانی که زنده است، کماکان بتواند از منافع ملک مورد نظر استفاده کرده و طرف مقابل (صلح گیرنده) نتواند استفاده از منافع ملک مورد نظر را از وی سلب کند. دوما، زمانی که مصالح (صلح کننده) فوت کند، عقد صلح، به صورت کامل، آثار خود را بر جای میگذارد؛ به این معنا که متصالح (صلح گیرنده)، مالک عین مال و منافع آن شود و به عبارت دیگر، مالکیت وی بر مال صلحشده، استقرار پیدا کند.بنابراین یکی از مهمترین آثار صلح عمری برای فرزند، آن است که پدر و مادر، با خاطری آسوده میتوانند تا پایان عمر، از منافع مال استفاده کنند و فرزند، نمیتواند با فروش خانه، آنها را از منزل، بیرون کند.
شرایط صلح عمری برای فرزند
در اینجا ممکن است این پرسش مطرح شود که شرایط صلح عمری برای فرزند چیست و به عبارت دیگر، در صورتی که والدین، قصد داشته باشند ملکی را با تنظیم صلحنامه، به فرزندان خود منتقل کنند، باید چه شرایطی وجود داشته باشد تا عقد صلح عمری به نفع فرزندان، صحیح باشد؟برای پاسخ دادن به این پرسش، باید ابتدا شرایط صحت معاملات را مد نظر قرار داد که از جمله مهمترین شرایط صحت قراردادها بر اساس ماده 190 قانون مدنی، میتوان به وجود قصد و رضایت برای انعقاد قرارداد، وجود اهلیت در طرفین، معین و مشخص بودن موضوع قرارداد و مشروع بودن جهت معامله اشاره کرد.علاوه بر اینها، در خصوص شرایط صلح عمری برای فرزند، در قانون مدنی، سه شرط به طور خاص مورد پیشبینی قرار گرفته و قانونگذار در ماده 753 قانون مدنی مقرر کرده است که یکی از شرایط صحت عقد صلح عمری برای فرزند، آن است که طرفین باید اهلیت معامله کردن و تصرف در مال مورد صلح را داشته باشند.
بر این اساس، هم صلح کننده و هم صلح گیرنده باید اهلیت داشته و برای تصرف در اموال خود، محجور یعنی صغیر، سفیه یا مجنون نباشند .یکی دیگر از شرایط صحت عقد صلح آن است که بر اساس ماده 754 قانون مدنی، هر قرارداد صلحی، نافذ و معتبر است؛ مگر صلحی که برای امر غیرمشروع باشد.لذا صلح عمری برای فرزندان باید برای امور مشروع بوده و در ارتباط با امور غیرمشروع نمیتوان قرارداد صلح عمری برای فرزند منعقد کرد.علاوه بر این، یکی از سوالات در خصوص معوض یا بلاعوض بودن صلح عمری است؛ بر اساس ماده 757 قانون مدنی ، صلح عمری بلاعوض نیز جایز است؛ به این معنا که، شرط صحت عقد صلح عمری برای فرزند، آن نیست که فرزند، حتما بها یا عوض مال صلح شده را پرداخت کند؛ بلکه میتوان به عنوان عقد غیرمعوض یا مجانی نیز، صلح عمری برای فرزند را منعقد کرد.
آثار صلح عمری برای فرزند
بر اساس آنچه بیان شد، یکی از مهمترین آثار عقد صلح و صلح عمری برای فرزند، آن است که مصالح (صلح کننده) تا زمانی که زنده است، میتواند از منافع مال صلح شده استفاده کند و صلحگیرنده یا متصالح، نمی تواند به هیچ وجه، وی را از تصرف در مال صلحشده منع کند.بنابراین از جمله آثار عقد صلح عمری برای فرزند، آن است که مالکیت عین مال صلحشده، از زمان عقد به متصالح (فرزند) منتقل میشود؛ اما مالکیت منافع آن، از زمان فوت مصالح، برای متصالح ایجاد خواهد شد.این اثر صلح عمری، سبب میشود که برای انتقال مال به فرزند یا حتی واگذاری ملک به همسر، بتوان از این قالب حقوقی، به نحو گستردهای استفاده کرد؛ یعنی اینکه عقد صلح عمری برای فرزند، محدودیت وصیت کردن را ندارد؛ چرا که وصیت تا ثلث مال نافذ است.
همچنین در مقایسه با عقد بیع یا هبه نیز که به فرزند، امکان فروش منزل، قبل از فوت پدر یا مادر را میدهد، مناسبتر به نظر می رسد.یکی دیگر از آثار عقد صلح عمری برای فرزند، آن است که بر اساس قانون مدنی، عقد صلح، عقد لازم است.بنابراین برای اینکه عقد صلح عمری برای فرزند برهم بخورد، باید دو طرف، با هم اراده کنند که آن را برهم زده و به اصطلاح، عقد را اقاله کنند یا اینکه یکی از طرفین، بتواند با استفاده از حق فسخ خود، صلح عمری را برهم بزند.به همین دلیل است که گاهی، عقد صلح عمری برای فرزند را به صورت صلح خیاری منعقد میکنند تا مصالح، بتواند هر زمان که بخواهد، آن را فسخ کند.
