اعسار چیست؟
اعسار به‌معنای رنج و سختی است و حالتی است که فرد به‌واسطه ی نداشتن سرمایه یا عدم دسترسی به مالش، توانایی پرداخت هزینه دادرسی یا دیون خود را ندارد، به این ترتیب اعسار از دو جهت قابل بررسی است:
اعسار از پرداخت هزینه دادرسی: حالتی که فرد ناتوان از پرداخت هزینه‌های ناشی از دادرسی از جمله هزینه تمبر و دستمزد کارشناس و… است. بنا به سیاست قانونگذار چنین اعساری مانع طرح دعوا توسط فرد معسر نیست.
اعسار از پرداخت دیون: عدم تمکن مالی شخص در پرداخت دیونی که به‌موجب حکم دادگاه حقوقی یا کیفری محکوم به تادیه آنها میشود.
طبق ماده ۴ قانون حمایت خانواده دعاوی خانوادگی عبارتند:
از نامزدی و خسارات ناشی از برهم زدن آن، نکاح دائم و موقت و اذن در نکاح، شروط ضمن عقد نکاح، ازدواج مجدد، جهیزیه، مهریه، نفقه زوجه و اجرت المثل ایام زوجیت، تمکین و نشوز، طلاق و رجوع و فسخ و انفساخ نکاح، بذل‌مدت و انقضای آن، حضانت و ملاقات طفل، نسب، رشد و حجر و رفع آن، ولایت قهری، قیمومت، امور مربوط به ناظر و امین اموال محجوران و وصایت در امور مربوط به آنها، نفقه اقارب، امور راجعبه غائب مفقودالاثر، سرپرستی کودکان بیسرپرست، اهدای جنین، تغییر جنسیت.
چه کسانی و در چه زمانی می توانند تقاضای اعسار کنند؟
تقاضای اعسار که در قالب دادخواست و از طریق طرح دعوا علیه طلبکار انجام می شود صرفاً از سوی محکوم علیه (بدهکار) یا وکیل یا نماینده قانونی او مانند ولی یا قیم پذیرفته می شود.
چنانچه محکوم علیه تا ٣٠ روز پس از ابلاغ اجراییه، ضمن ارائه صورت کلیه اموال خود، دعوای اعسار خویش را اقامه کرده باشد، حبس نمی شود مگر اینکه دعوای اعسار را مسترد کند (پس بگیرد) یا به موجب حکم قطعی رد شود.
تقاضای اعسار به دو صورت امکان پذیر است:
1- اعسار مطلق
2- اعسار به تقسیط
در حالت اول شخص بدهکار، خود را در وضعیتی معرفی می کند که نه مالی دارد نه شغلی و لذا تقاضای صدور حکم به اعسار مطلق خود را دارد که در نتیجه آن حتی به صورت اقساط نیز ملزم به پرداخت بدهی نمی باشد اما هرگاه مالی از او بدست آید با معرفی طلبکار، قابل توقیف است.
اما در حالت دوم که اغلب دعاوی اعسار بدین گونه هستند فرد صرفاً ادعا می کند قدرت پرداخت یک جای محکوم به را ندارد اما با توجه به قدرت کار کردن و درآمد ماهیانه ای که دارد، می تواند بصورت قسطی بدهی اش را پرداخت کند، که به تشخیص دادگاه محکوم به پرداخت قسمتی از بدهی بصورت پیش پرداخت می شود و مابقی را در طی مدت معینی بصورت اقساطی پرداخت کند.
مانند اعسار از پرداخت یک جای مهریه زن توسط مرد که دادگاه طبق رویه موجود در دادگاه خانواده، مرد را محکوم به پرداخت تعدادی سکه بصورت یکجا می نماید و سپس باید بصورت قسطی در قالب نیم سکه یا تمام سکه باقی بدهی خود را از بابت مهریه قانونی همسرش به او بپردازد.
قابل ذکر است که زمانی تقاضای اعسار پذیرفته می شود که شخص بدهکار هیچ وجه یا مالی بجز مستثنیات دین نداشته باشد بنابراین اگر اموالی از بدهکار شناسایی شود که تکافوی پرداخت بدهی او را کند از محل فروش آن بصورت مزایده، حکم اجرا می شود و محکوم علیه حبس نمی شود و تقاضای اعسار او نیز پذیرفته نخواهد شد.
شرایط اعسار از پرداخت محکوم به
با توجه به موارد مذکور در ماده۴ قانون حمایت خانواده، دعاوی مربوط به مهریه، نفقه زوجه و اجرت المثل ایام زوجیت، نفقه اقارب اموری هستند که ادعای اعسار از پرداخت محکوم به در آنها قابلیت طرح دارد.
برای تقاضای اعسار به تقسیط بدهی به کجا باید مراجعه کنیم؟
مطابق قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی مصوب سال ١٣٩۴، تقاضای اعسار باید در قالب دادخواست به دادگاه صادرکننده رای قطعی یا شورای حل اختلافی که رای قطعی لازم الاجرا صادر کرده ارائه شود.
هم چنین نسبت به آرای قطعی هیات حل اختلاف کارگر و کارفرما که از سوی اداره کار صادر می شود نیز در دادگاه مجری رای می توان تقاضای اعسار نمود.
داخواست اعسار از تجار و اشخاص حقوقی مانند شرکت ها پذیرفته نمی شود. بلکه این اشخاص بجای اعسار، باید تقاضای ورشکستگی کنند در غیر اینصورت دادگاه دادخواست اعسار این اشخاص را رد می کند.
وقتی که رای بدوی از دادگاه صادر می شود و نسبت به آن اعتراض و تقاضای تجدیدنظر شود، نمیتوان از مرجع تجدیدنظر تقاضای اعسار نمود مگر اینکه رای تجدیدنظر صادر شود که در این صورت تقاضای اعسار باید به همان دادگاه نخستین رسیدگی کننده به دعوای اصلی یا دادگاه صادرکننده اجرائیه و بطرفیت محکوم له (طلبکار) اقامه شود.
هیچ منع قانونی وجود ندارد که دادخواست اعسار توسط شخص بدهکار (محکوم علیه) یا وکیل او به دادگاه ارائه شود.
صرف داشتن وکیل دلیل بر خروج از اعسار یا به منزله توان مالی برای پرداخت بدهی (محکوم به) نمی باشد مگر در مواردی که مبلغ بدهی بسیار کمتر از حق الوکاله ای باشد که فرد بدهکار به وکیلش داده باشد که در این حالت بعید بنظر می رسد که تقاضای اعسار پذیرفته شود.
به تقاضای اعسار خارج از نوبت رسیدگی می شود و جز دعاوی غیرمالی است یعنی اگر برای مثال فردی به ١٠٠ میلیون تومان بدهی محکوم شود در هنگام تقاضای اعسار هزینه دادرسی او مانند دعاوی غیرمالی است و مانند دعوای مالی لازم نیست سه و نیم درصد هزینه دادرسی بپردازد.
شرایط و مدارک لازم برای تقاضای اعسار به تقسیط
به گزارش عدالت سرا، وقتی کسی به موجب حکم دادگاه به دادن هر نوع مالی به فردی محکوم شود و توان پرداخت آن را نداشته باشد، طبق شرایط زیر میتواند تقاضای اعسار کند. اعسار باید در قالب فرم دادخواست تنظیم و بهطرفیت محکومله (طلبکار) به دادگاه صادرکننده حکم قطعی یا دادگاه صادرکننده اجراییه تسلیم شود.
یکی از مهمترین ارکان دادخواست اعسار، معرفی حداقل دو شاهد به دادگاه است تا نسبت به اعسار و عدم قدرت مالی بدهکار به پرداخت یکجای بدهی او شهادت و گواهی دهند. شادهد باید از وضعیت مالی و معیشتی فرد اطلاع کافی داشته باشد و علاوه بر هویت، شغل، میزان درآمد و نحوه قانونی امرار معاش و درآمد مدعی اعسار (بدهکار)، به این موضوع نیز اشاره کند که مدت نسبتاً مشخصی با مدیون معاشرت داشته که به واسطه آن، نسبت به وضعیت معیشتی او اطلاع کافی دارد و منشا اطلاعات او، صرفاً گفته های دیگران یا فرد بدهکار نیست.
یکی دیگر از اقدامات ضروری در هنگام ارائه دادخواست اعسار این است که، مدعی اعسار باید صورت کلیه اموال خود شامل تعداد یا مقدار و قیمت کلیه اموال منقول و غیرمنقول خود را به طور شفاف و دقیق و همچنین میزان وجوه نقدی که در بانکها یا موسسات مالی و اعتباری ایرانی و حتی خارجی دارد، به همراه مشخصات کامل حسابهای مذکور به دادگاه اعلام کند.
همچنین مدعی اعسار باید کلیه مطالبات خود از اشخاص ثالث و اموالی که به هر نحوی نزد اشخاص ثالث دارد و نیز فهرست کلیه نقل و انتقالات و هر نوع تغییر دیگر در اموال فوق طی یک سال قبل از طرح دعوای اعسار به بعد را ضمیمه دادخواست کند. پس از ثبت دادخواست اعسار، دادگاه مکلف است فوراً با استعلام از مراجع ذیربط، نسبت به بررسی وضعیت مالی محکوم علیه برای روشن شدن اعسار او اقدام کند.
البته در عمل، فرد طلبکار باید تقاضای استعلام از مراجع قانونی را مطرح کند که معمولاً از سه طریق بانک مرکزی؛ سازمان ثبت و اداره راهور، استعلام صورت میگیرد.
در صورت اثبات اعسار مدیون، چنانچه وی توان پرداخت به نحو اقساط به تشخیص دادگاه را داشته باشد، دادگاه ضمن صدور حکم اعسار با ملاحظه وضعیت مالی او مهلت مناسبی را برای پرداخت میدهد یا حکم تقسیط بدهی را صادر میکند.
در تعیین اقساط باید میزان درآمد مدیون و معیشت ضروری او لحاظ شده و به نحوی باشد که او توانایی پرداخت آن را داشته باشد. توجه به این نکته نیز ضروری است که صدور حکم تقسیط بدهی یا دادن مهلت به مدیون، مانع از آن نیست که اگر اموالی از محکوم علیه به دست آید، باقیمانده بدهی از آن قابل برداشت نباشد.
اگر دعوای اعسار رد شود، مدعی میتواند نسبت به آن تقاضای تجدیدنظر کند. دادگاه در ضمن حکم به رد دعوا، مدعی اعسار را به پرداخت خسارات واردشده بر خوانده دعوای اعسار، مشروط به درخواست وی محکوم میکند.
ممکن است محکوم علیه به منظور فرار از اجرای حکم در صورت اموال خود، از اعلام کامل دارایی‌اش خودداری کند یا پس از صدور حکم اعسار معلوم شود برخلاف واقع، خود را معسر قلمداد کرده است. در این صورت دادگاه ضمن حکم به رفع اثر از حکم اعسار سابق، محکوم علیه را به حبس تعزیری درجه ٧ محکوم خواهد کرد و شخصی هم که به وی برای گمراه کردن دادگاه کمک کرده است تا موجب صدور حکم اعسار شود، از 6 ماه تا دو سال به برخی ممنوعیتهای قانونی محکوم میکند.
