هبه در ارث
هبه در ارث یکی از اقدامات رایج است که توسط ورثه شخص فوت شده و نسبت به سهم الارث آنها انجام می‌شود.
بسیاری از اوقات مشاهده می‌کنیم که ورثه، با اختیار خود، سهم قانونی خود را به سایر اشخاص منتقل می‌کنند. این انتقال ممکن است ماهیتی غیرتبرعی داشته باشد، به این معنا که وارث، سهم خود را به صورت بلاعوض، به اعضای خانواده یا سایر اشخاص، منتقل می‌کند.
در این صورت، به وسیله صلحنامه، بخشش سهم الارث و انتقال آن انجام می‌شود و به موجب اسناد، مالکیت سهم قانونی، تغییر می‌کند.
هبه در ارث به مفهوم عقد هبه و ماهیت این عقد اشاره می‌کند. قانون هبه در ارث، به مفهوم این عقد کاربردی اشاره کرده است. بر اساس متن ماده ۷۹۵ قانون مدنی، «هبه عقدی است که به موجب آن، یک نفر، مالی را به صورت رایگان، به شخص دیگری تملیک می‌کند. به تملیک کننده، واهب گفته می‌شود و شخص دیگر نیز متهب نام دارد. همچنین مال موضوع هبه را نیز عین موهوبه می‌گویند.»
بنابراین اگر قصد تنظیم هبه نامه ارث را دارید، نمی‌توانید از شخص انتقال گیرنده، وجهی به عنوان عوض دریافت کرده و در صورتی که می‌خواهید عوضی را دریافت کنید، می‌توانید از صلحنامه واگذاری سهمالارث استفاده کنید.
البته امکان مشروط کردن عقد هبه به دریافت عوض نیز وجود خواهد داشت. با این وجود، توصیه می‌کنیم عقد صلح را در اولویت قرار دهید.
شرط صحت هبه ارث
یکی از شروط مهم که به صورت اختصاصی، برای هبه و ارث تعیین شده، قبول متهب است. در واقع تقدیم سهم الارث از طرف مالک به شخص، نوعی ایجاب است و در نتیجه طرف مقابل نیز باید قبول خود را اعلام کند تا عقد تنظی مشده، معتبر شناخته شود.
البته قبول متهب، معمولا به وسیله امضای عقد، اعلام می‌شود. توجه داشته باشید که قبول، باید همراه با دریافت سهم باشد. در غیر این صورت، هبه، تحقق نخواهد یافت.
آیا امکان رجوع از هبه سهم الارث وجود دارد؟
ابتدا لازم است که مفهوم رجوع را توضیح دهیم. منظور از رجوع، دریافت مجدد سهم الارث از سوی شخص مالک است؛ به این ترتیب که بعد از تقدیم سهم به متهب، مالک پشیمان شود و برای گرفتن مال منتقل شده اقدام کند.
رجوع از هبه، شرایط خاصی دارد که بدون توجه به آنها، نمی‌توان اقدام خاصی انجام داد.
این شرایط به شرح زیر هستند:
1 - در صورتی که سهم قانونی، همچنان وجود داشته باشد؛ بنابراین در فرض تلف موضوع عقد هبه، امکان رجوع به آن، وجود نخواهد داشت.
2 - در فرضی که حق رجوع واهب از بین نرفته باشد.
تصور کنید شخص دریافتکننده، در زمان قبض موضوع عقد، آن را به شخص دیگری انتقال دهد. در این صورت، امکان رجوع توسط شخص مالک، وجود نخواهد داشت.
همچنین در فرضی که حق رجوع شخص در متن هبه نامه ارث، ساقط شده باشد، نمی‌توان برای دریافت سهم الارث اقدام کرد.
عقد هبه ارث رسمی و عادی
هبه ارث ممکن است به صورت عادی یا رسمی تنظیم شود. منظور از رسمی کردن یک عقد، ثبت آن در دفتر اسناد رسمی است.
توجه داشته باشید که مهمترین ویژگی این دسته از عقود، غیرقابل انکار بودن آن است. در نتیجه در فرضی که عقد اشاره شده، به صورت رسمی تنظیم شود، امکان انکار آن وجود ندارد. به نظر می‌رسد تنها راه برای از بین بردن ارزش عقد، ادعای جعل است.
این در حالی است که هبه ارث عادی، قابل انکار و تردید است و در نتیجه مراجع قضایی در خصوص ارزش آن، بررسی‌های لازم را انجام می‌دهند. توصیه می‌شود بعد از تهیه این عقد، حتما به دفترخانه ثبت اسناد رسمی نیز مراجعه کنید.
جایز بودن هبه ارث
به گزارش صدا و سیما، عقد هبه سهم الارث، در دسته انواع عقود جایز قرار می‌گیرد. منظور از جایز بودن عقد هبه، امکان برهم زدن آن توسط هر یک از ورثه شخص فوت شده است.
البته در چند فرض، امکان لازم شدن عقد، وجود دارد:
1- در صورتی که طرف دیگر عقد هبه و ارث، خویشاوندان باشند.
2 - در صورتی که بخشش سهم الارث، «قربه الی الله» باشد.
3 - در فرضی که هبه معوض باشد، عقد هبه، لازم خواهد بود. مقدار عوض نیز اهمیتی ندارد.
4 – سهم الارث به همان حالت سابق باقی نمانده باشد. به عنوان مثال انتقال مال به شخص دیگر می‌تواند مصداق این فرض باشد.
5 - در صورت فوت یکی از طرفین، عقد تنظیم شده، لازم خواهد شد.
روش رجوع در هبه ارث
دو حالت متفاوت برای رجوع در هبه ارث وجود دارد:
الف ـ در صورتی که عقد هبه ارث ثبت شده و سند رسمی داشته باشد، نیازی به اثبات هبه نیست؛ بنابراین صرفا با ارائه درخواست به مرجع قضایی، می‌توان برای رجوع، اقدام کرد.
ب ـ در فرضی که عقد هبه ارث، عادی یا شفاهی باشد، مالک موظف است ایجاد عقد را در مرجع قضایی به اثبات برساند. درصورتی که وجود عقد، به اثبات برسد، امکان رجوع از آن به وسیله شخص واهب، وجود دارد.
در این صورت، به وسیله صلحنامه، بخشش سهم الارث و انتقال آن انجام می‌شود و به موجب اسناد، مالکیت سهم قانونی، تغییر می‌کند.
هبه در ارث به مفهوم عقد هبه و ماهیت این عقد اشاره می‌کند. قانون هبه در ارث، به مفهوم این عقد کاربردی اشاره کرده است. بر اساس متن ماده ۷۹۵ قانون مدنی، «هبه عقدی است که به موجب آن، یک نفر، مالی را به صورت رایگان، به شخص دیگری تملیک می‌کند. به تملیک کننده، واهب گفته می‌شود و شخص دیگر نیز متهب نام دارد. همچنین مال موضوع هبه را نیز عین موهوبه می‌گویند.»
بنابراین اگر قصد تنظیم هبه نامه ارث را دارید، نمی‌توانید از شخص انتقال گیرنده، وجهی به عنوان عوض دریافت کرده و در صورتی که می‌خواهید عوضی را دریافت کنید، می‌توانید از صلحنامه واگذاری سهمالارث استفاده کنید.
البته امکان مشروط کردن عقد هبه به دریافت عوض نیز وجود خواهد داشت. با این وجود، توصیه می‌کنیم عقد صلح را در اولویت قرار دهید.
شرط صحت هبه ارث
یکی از شروط مهم که به صورت اختصاصی، برای هبه و ارث تعیین شده، قبول متهب است. در واقع تقدیم سهم الارث از طرف مالک به شخص، نوعی ایجاب است و در نتیجه طرف مقابل نیز باید قبول خود را اعلام کند تا عقد تنظی مشده، معتبر شناخته شود.
البته قبول متهب، معمولا به وسیله امضای عقد، اعلام می‌شود. توجه داشته باشید که قبول، باید همراه با دریافت سهم باشد. در غیر این صورت، هبه، تحقق نخواهد یافت.
آیا امکان رجوع از هبه سهم الارث وجود دارد؟
ابتدا لازم است که مفهوم رجوع را توضیح دهیم. منظور از رجوع، دریافت مجدد سهم الارث از سوی شخص مالک است؛ به این ترتیب که بعد از تقدیم سهم به متهب، مالک پشیمان شود و برای گرفتن مال منتقل شده اقدام کند.
رجوع از هبه، شرایط خاصی دارد که بدون توجه به آنها، نمی‌توان اقدام خاصی انجام داد.
این شرایط به شرح زیر هستند:
1 - در صورتی که سهم قانونی، همچنان وجود داشته باشد؛ بنابراین در فرض تلف موضوع عقد هبه، امکان رجوع به آن، وجود نخواهد داشت.
2 - در فرضی که حق رجوع واهب از بین نرفته باشد.
تصور کنید شخص دریافتکننده، در زمان قبض موضوع عقد، آن را به شخص دیگری انتقال دهد. در این صورت، امکان رجوع توسط شخص مالک، وجود نخواهد داشت.
همچنین در فرضی که حق رجوع شخص در متن هبه نامه ارث، ساقط شده باشد، نمی‌توان برای دریافت سهم الارث اقدام کرد.
عقد هبه ارث رسمی و عادی
هبه ارث ممکن است به صورت عادی یا رسمی تنظیم شود. منظور از رسمی کردن یک عقد، ثبت آن در دفتر اسناد رسمی است.
توجه داشته باشید که مهمترین ویژگی این دسته از عقود، غیرقابل انکار بودن آن است. در نتیجه در فرضی که عقد اشاره شده، به صورت رسمی تنظیم شود، امکان انکار آن وجود ندارد. به نظر می‌رسد تنها راه برای از بین بردن ارزش عقد، ادعای جعل است.
این در حالی است که هبه ارث عادی، قابل انکار و تردید است و در نتیجه مراجع قضایی در خصوص ارزش آن، بررسی‌های لازم را انجام می‌دهند. توصیه می‌شود بعد از تهیه این عقد، حتما به دفترخانه ثبت اسناد رسمی نیز مراجعه کنید.
جایز بودن هبه ارث
به گزارش صدا و سیما، عقد هبه سهم الارث، در دسته انواع عقود جایز قرار می‌گیرد. منظور از جایز بودن عقد هبه، امکان برهم زدن آن توسط هر یک از ورثه شخص فوت شده است.
البته در چند فرض، امکان لازم شدن عقد، وجود دارد:
1- در صورتی که طرف دیگر عقد هبه و ارث، خویشاوندان باشند.
2 - در صورتی که بخشش سهم الارث، «قربه الی الله» باشد.
3 - در فرضی که هبه معوض باشد، عقد هبه، لازم خواهد بود. مقدار عوض نیز اهمیتی ندارد.
4 – سهم الارث به همان حالت سابق باقی نمانده باشد. به عنوان مثال انتقال مال به شخص دیگر می‌تواند مصداق این فرض باشد.
5 - در صورت فوت یکی از طرفین، عقد تنظیم شده، لازم خواهد شد.
روش رجوع در هبه ارث
دو حالت متفاوت برای رجوع در هبه ارث وجود دارد:
الف ـ در صورتی که عقد هبه ارث ثبت شده و سند رسمی داشته باشد، نیازی به اثبات هبه نیست؛ بنابراین صرفا با ارائه درخواست به مرجع قضایی، می‌توان برای رجوع، اقدام کرد.
ب ـ در فرضی که عقد هبه ارث، عادی یا شفاهی باشد، مالک موظف است ایجاد عقد را در مرجع قضایی به اثبات برساند. درصورتی که وجود عقد، به اثبات برسد، امکان رجوع از آن به وسیله شخص واهب، وجود دارد.
