معامله فضولی به معامله‎ای گفته می‎شود که فروشنده مالک آن مال نباشد. با این وصف مشخص است که معامله فضولی غیرنافذ است و برای بقای خود به تنفیذ مالك مال نیاز دارد. اما در غالب موارد مالك معامله را تنفیذ نمی‎کند و در اصطلاح اقدام به رد این معامله می‎كند و رد معامله فضولی نيز به معنای بطلان آن است.
بنابراين معامله فضولی دچار دو سرنوشت متفاوت می‎شود: یا از جانب مالک تنفیذ می‎شود و ادامه پیدا می‏کند یا معامله توسط مالک رد می‎شود. برای رد معامله فضولی که منتج به بطلان معامله فضولی است، ابتدا مالک باید عدم رضایت خود را توسط اظهارنامه به فروشنده فضولی اعلام كند. البته عدم رضایت مالک به هر نحو و عملی که نافی معامله باشد نیز میسر است.

     رد معامله فضولی چگونه به عمل می‎آید؟
به محض عدم رضایت مالک و نیز اعلام اراده او در زمینه عدم تنفیذ معامله، معامله باطل می‎شود. اما انعقاد قانونی این بطلان، مستلزم درخواست تایید بطلان آن از سوی دادگاه است که با ارائه دادخواست انجام‎پذیر است. ممکن است شخص از ابتدا برای فروش از سوی مالک نمایندگی نداشته باشد و نيز ممکن است ابتدا مأذون بوده و وکالت داشته، اما بعدها وکالت او زائل یا باطل شود و او با همان وکالت‎نامه بی‎اعتبار، مال را به فروش برساند. در این فرض نیز معامله فضولی و غیرنافذ است. پس از ابراز عدم تنفیذ معامله و رد آن، خواهان بطلان معامله باید دادخواست تایید بطلان معامله به جهت فضولی بودن را به دادگاه تقدیم کند.

    طرفین دعوی تایید بطلان معامله چه کسانی هستند؟
دعوی تایید بطلان معامله به طرفیت (عليه) خریدار و فروشنده فضولی مطرح می‎شود.
بنابراين خواهان دعوای تایید بطلان معامله باید دعوی خود را به طرفیت فروشنده فضولی و خریدار مال فضولی هر دو مطرح كند.

     مرجع صالح برای رسیدگی به دعوی بطلان معامله
مرجع صالح برای رسیدگی به تایید و تنفیذ بطلان معامله فضولی در مورد دعاوی مربوط به املاک، دادگاه محل وقوع ملک و در مورد سایر اموال دادگاه محل اقامت خوانده است

     نحوه رسیدگی به دعوی تنفیذ بطلان معامله چگونه است؟
دادگاه پس از ثبت دادخواست به بررسی مدارک و مستندات خواهد پرداخت. با اثبات مالکیت خواهان و وقوع معامله مال خواهان توسط خوانده، معامله فضولی محرز شده و دادگاه بطلان معامله را تایید خواهد کرد.
رای به بطلان معامله اعلامی بوده و نیاز به اجرا ندارد و دادگاه تنها بطلان معامله را تایید می‎کند.
     برای بطلان معامله به چه مواردی باید توجه كرد؟
سکوت مالک در هنگام عقد معامله فضولی نشانه رضایت نیست و او می‎تواند معامله را رد کند.
معامله فضولی ممکن است به عین یا منافع صورت پذیرد، بنابراين در مورد منافع نیز معامله فضولی محقق می‎شود. معامله بعدی مالک که بعد از وقوع معامله فضولی انجام می‎شود، رد ضمنی معامله انجام‎شده است و معامله اول رد شده و باطل است.
رد یا قبول معامله فوری نیست، در این صورت اگر خریدار از عمل مالک متضرر شود، می‎تواند معامله را فسخ کرده یا الزام مالک به بطلان معامله را بخواهد. با فوت مالک، حق رد یا تنفیذ معامله به وراث می‎رسد.
اگر ملک مورد نظر در ید خریدار خسارت دیده باشد، مالک می‏تواند خریدار را به عنوان متصرف عین یا منفعت، طرف دعوی خسارت قرار دهد. 
خریدار بی‎اطلاع نیز برای جبران خسارت می‎تواند به فروشنده فضولی مراجعه کند.
اگر فروشنده با علم به تعلق ملک به دیگری آن را فروخته باشد مرتکب جرم فروش مال غیر شده است.
تجاوز وکیل از حدود قانونی، عنوان معامله فضولی دارد.
عدم رعایت غبطه موکل توسط وکیل می‎تواند معامله فضولی باشد.
دادخواست باید تحت عنوان  تایید بطلان معامله فضولی تقدیم شود و نه بطلان معامله فضولی.
اگر معامله فضولی به وسیله سند رسمی انجام شده باشد، خواهان باید پس از تایید بطلان معامله فضولی، ابطال سند رسمی را نیز از دادگاه تقاضا كند.