در مسایل یا دعاوی حقوقی، اظهارنامه وسیله‎ای برای بیان اظهارات فرد به طرف مقابل است. اگر کسی خواهان حق خود باشد، قبل از طرح دعوی می‌تواند اجرا یا استیفای حق خود را به وسیله اظهارنامه از طرف مقابل بخواهد و در صورت عدم انجام آن اقدام به طرح دعوی کند. 
در اظهارنامه محدودیت در زمان وجود ندارد. به عبارت دیگر هر زمان که خواهان بخواهد می‌تواند اظهارنامه بفرستد. عموما اظهارنامه قبل از طرح دعوی اصلی استفاده می‌شود.
دادگاه صالح برای ارسال اظهارنامه دادگاه محل اقامت خواهان است. (برعکس دادخواست) همچنین اظهارنامه توسط اداره ثبت اسناد و املاک کشور یا دفاتر دادگاه ابلاغ می‌شود.

شرایط قانونی ارسال اظهارنامه
شرایط قانونی ارسال اظهارنامه شامل احراز هویت اظهارکننده، ابطال تمبرهزینه قانونی، تسلیم اظهارنامه و پیوست‌های آن به تعداد مقرر قانونی و تسلیم وجه یا مال یا سند است
احراز هویت اظهارکننده: شخصی که اظهارنامه را تسلیم می‌کند، اگر اصالتاً آن را تقدیم ‌کند، یعنی خود، ذی‌حق یا مدعی حق باشد، با ارایه مدارک شناسایی قانونی نظیر شناسنامه، هویتش اظهار می‌شود اما  چنانچه اظهارنامه را شخص دیگری مانند وکیل، قیم یا ولی به نمایندگی از ذی‌حق تقدیم ‌کند، علاوه بر احراز هویت او توسط مسئول دایره اظهارنامه، لازم است که فتوکپی مصدق (تاییدشده) مدرک که سمت او را اثبات کند، نیز تسلیم شود تا به همراه اظهارنامه برای طرف ارسال شود.
ابطال تمبر هزینه قانونی: بر روی برگ اظهاریه طبق تعرفه قانونی باید تمبر ابطال شود. طیبق تبصره ماده ۱۵۶ قانون آیین دادرسی مدنی، اداره ثبت اسناد و دفا‌تر دادگاه‌ها می‌توانند از ابلاغ اظهارنامه‌هایی که حاوی مطالب خلاف اخلاق و خارج از نزاکت باشد، خودداری کنند.
البته باید توجه داشت که اگر اداره ثبت یا دفتر دادگاه اظهارنامه حاوی مطالب خلاف اخلاق یا خارج از نزاکت را ابلاغ کند، به نظر می‌رسد که مسئولیتی نخواهد داشت. زیرا ابلاغ نکردن این گونه اظهارنامه‌ها برای اداره ثبت یا دفتر دادگاه تکلیف نیست، بلکه مجاز است که آنها را ابلاغ نکنند و اجازه نیز دلیل بر اختیار است.
تسلیم اظهارنامه و پیوست‌های آن به تعداد مقرر قانونی: معمولا اظهارنامه و ضمایم آن باید لااقل در سه نسخه به مرجع ارسال اظهارنامه تقدیم شود که یک نسخه در بایگانی دایره مذکور می‌ماند، یک نسخه به طرف ابلاغ و تسلیم می‌شود و نسخه‌ای نیز به عنوان نسخه ابلاغ‌شده به اظهارکننده تسلیم می‌شود که همراه گزارش مأمور ابلاغ مبنی بر چگونگی ابلاغ اظهارنامه ابلاغ واقعی یا ابلاغ قانونی است. در صورتی که در محل اقامت خوانده یا مخاطب اظهارنامه، مأمور ابلاغ یا سایر مراجع جهت ابلاغ موجود نباشندبرگ‌های اظهارنامه با پست سفارشی ارسال می‌شود.
اگر برگ‌های ارسال عیناً اعاده نشد، قبض رسید پستی دلیل ابلاغ محسوب می‌شود. وقتی که مخاطبان اظهارکننده متعدد باشند، همانند موردی که خواندگان دعوا متعدد هستند، باید اظهارنامه به تعداد آنها به علاوه دو نسخه باشد.
تسلیم وجه یا مال یا سند: به موجب ماده ۱۵۷ قانون آیین دادرسی مدنی، در صورتی که اظهارنامه مشعر به تسلیم وجه یا مال یا سندی از طرف اظهارکننده باشد، آن وجه یا مال یا سند باید در موقع تسلیم اظهارنامه به مرجع ابلاغ (دفتر دادگاه یا اداره ثبت اسناد) تحت نظر و حفاظت‌‌ همان مرجع قرار گیرد؛ مگر آن که طرفین هنگام تعهد محل و ترتیب دیگری را تعیین کرده باشند.

ماده 156 قانون آئین دادرسی مدنی چنین بیان میکند:

هرکس می تواند قبل از تقدیم دادخواست، حق خود را به وسیله اظهارنامه از دیگری مطالبه نماید، مشروط بر اینکه موعد مطالبه رسیده باشد. بطور کلی هرکس حق دارد اظهاراتی را که راجع به معاملات و تعهدات خود با دیگری است و بخواهد بطور رسمی به وی برساند ضمن اظهارنامه به طرف ابلاغ نماید.

اظهارنامه توسط اداره ثبت، اسناد و دفتر دادگاه می تواند از ابلاغ اظهارنامه هایی که حاوی مطالب خلاف اخلاق و خارج از نزاکت باشد، خودداری نمایند.