با وجود تصور اکثر مردم در خصوص لزوم تعیین مهریه هنگام عقد نکاح، باید عنوان کرد که تعیین مهریه از شروط لازم و ضروری برای صحت عقد نکاح محسوب نمی شود.
به عبارت دیگر، ممکن است که زوجین در هنگام عقد ازدواج، مهریه ای تعیین نکرده یا تعیین آن را به بعد از عقد نکاح موکول کنند که در این حالت زوجه مستحق مهریه ای است که آن را «مهر المثل» می نامند.

 مهرالمثل چیست؟
معمولا در عرف کشورمان مرسوم است که زن و مرد هنگام عقد ازدواج، مهریه ای برای زوجه تعیین می کنند که به این نوع مهریه در قواعد فقهی و حقوقی مهرالمسمی اطلاق می شود.گاهی اوقات مهریه زوجه به موجب قرارداد ازدواج یا همان عقد نکاح توسط طرفین عقد تعیین نمی شود که در این شرایط بر حسب عرف و عادات مختلف هر شهر و همچنین با توجه به وضعیت و شأن زوجه و جایگاه او در اجتماع از لحاظ زیبایی، تحصیلات، موقعیت خانوادگی و اجتماعی، سن و مواردی از این قبیل و البته با درنظرداشتن مقتضیات زمانی و مکانی، مهریه خاصی برای زن مشخص می شود که به چنین مهریه ای، مهرالمثل گفته می شود.برابر با ماده 1091 قانون مدنی «برای تعیین مهرالمثل، باید حال زن از حیث شرافت خانوادگی و سایر صفات و وضعیت او نسبت به اماثل و اقران و اقارب و همچنین معمول محل و غیره در نظر گرفته شود».بنابراین بر اساس این ماده قانونی می توان گفت مبنای تعیین مهرالمثل باید وضعیت خانوادگی و سایر صفات و خصوصیات موجود در زن باشد.
شایان ذکر است که این خصوصیات و صفات را باید با خویشاوندان زن و همچنین سایر افرادی که در وضعیت فعلی وی هستند، مورد سنجش و قیاس قرار داد.برای مثال، در صورتی که مهرالمسمی در هنگام عقد نکاح مشخص نشود، باید موارد خاصی را مورد بررسی و سنجش قرار داد که مثلا زوجه چه مدرک تحصیلی دارد یا جایگاه خانوادگی و اجتماعی وی در چه مرحله ای است و سایر خویشاوندان، دوستان و آشنایان او که در چنین سطح و جایگاه فردی، اجتماعی و خانوادگی قرار دارند، معمولا چه مقدار مهریه ای برایشان در عقد نکاح تعیین شده است؟همانگونه که از عنوان مهرالمثل نیز کاملا مشخص است، برای تعیین این نوع مهریه، امثال زن مانند نزدیکان و دوستان وی مورد بررسی و سنجش قرار خواهند گرفت تا مبلغی تحت عنوان مهرالمثل برای زوجه تعیین شود.بنابراین کاملا واضح است که تعیین مهرالمثل زوجه جنبه قراردادی و توافقی نداشته و دارای جنبه عرفی و اجتماعی است.

 نحوه و شرایط تعیین مهرالمثل
در برخی از مواد قانون مدنی، شرایطی که در آن مهرالمثل تعیین می شود، مشخص شده است. این موارد، برگرفته از فقه اسلامی هستند که در ادامه به برخی از مهمترین موارد تعیین مهرالمثل برای زوجین اشاره خواهیم کرد:در حالتی که زن و مرد قبل از عقد ازدواج اقدام به تعیین مهریه نکرده باشند و قبل از تعیین مهریه، بین آنها نزدیکی رخ داده باشد، برای زن مهرالمثل تعیین خواهد شد.در صورتی که توافق زوجین در خصوص تعیین مهرالمسمی، به دلایلی باطل بوده باشد، میزان مهریه زن همان مهرالمثل در نظر گرفته خواهد شد.در صورتی که عقد نکاح از ابتدا میان زوجین باطل بوده باشد و بین زن و مرد هم نزدیکی واقع شده باشد و زن از باطل بودن عقد نکاح مطلع نباشد، در این مورد هم به زن مهرالمثل تعلق می گیرد.با توجه به موارد ذکرشده، کاملا مشخص است که تعیین مهرالمثل برای زوجه در شرایطی امکانپذیر خواهد بود که ضمن عقد نکاح، هیچ مهریه ای برای زن مشخص نشده و رابطه زناشویی میان زوجین حادث شده باشد که در این حالت ، زن استحقاق دریافت مهرالمثل را خواهد داشت.در این شرایط زوجه می تواند برای تعیین مقدار مهرالمثل خود، به دادگاه خانواده مراجعه و دادخواست تعیین مهرالمثل را تقدیم دادگاه کند.

 نکات تکمیلی در خصوص تعیین مهرالمثل
گاهی امکان دارد که در زمان عقد دائم، زوجین مهریه و مقدار آن را معین نکرده باشند. اما در صورتی که مهریه به موجب توافق زوجین در زمان انعقاد عقد ازدواج تعیین نشده باشد، این موضوع موجب نمی شود که زن حق و طلب خود را بابت مطالبه مهریه از دست بدهد و دیگر مهریه به او تعلق نگیرد.مطابق با ماده 1093 قانون مدنی: «در صورتی که مهر در عقد ذکر نشده باشد و زوج قبل از نزدیکی و تعیین مهریه، همسر خود را طلاق دهد زن مستحق مهرالمتعه خواهد بود و اگر بعد از ‌آن طلاق دهد مستحق مهرالمثل است.»بنابراین یکی از مهمترین مواردی که مهرالمثل به زن تعلق خواهد گرفت، این است که در عقد مهریه تعیین نشده باشد و مرد بخواهد بعد از وقوع رابطه زناشویی همسر خود را طلاق دهد.
در حالتی که مهریه به موجب عقد نکاح مشخص نشده باشد، میزان مهریه بر حسب عرف و با توجه به وضعیت زن از لحاظ موقعیت خانوادگی و اجتماعی او، تحصیلات، سن، زیبایی و مواردی از این قبیل و با در نظر گرفتن مقتضیات زمان و محل سکونت وی تعیین می شود و به موجب ماده 1091 قانون مدنی، که پیش تر توضیح داده شد، مواردی از قبیل شرافت خانوادگی و سایر صفات و وضعیت زوجه نسبت به امثال و اقران و اقارب و همچنین معمول محل و مواردی از این دست، برای تعیین مهرالمثل مورد توجه قرار می گیرد که بررسی این موارد برای تعیین مقدار مهرالمثل نیز از طریق کارشناسان رسمی دادگستری صورت خواهد پذیرفت.در حالت دیگر، اگر زوجین در زمان عقد نکاح، مهریه را تعیین کرده باشند، ولی مهریه به جهتی از جهات مانند نامشروع بودن یا مالیت نداشتن، باطل اعلام شود یعنی شرایط لازم برای صحت مهریه موجود نباشد، مانند مهریه قرار دادن آلات و ادوات قمار، مشروبات الکلی یا در حالی که نزدیکی بین زن و مرد رخ داده باشد، در این صورت زوجه مستحق مهرالمثل است.

 احکام فقهی در خصوص تعیین مهرالمثل
برخی از احکام فقهی مربوط به مهر المثل عبارت از موارد ذیل است:اگر ولی قهری دختربچه، مهریه یا همان مهرالمسمی او را خیلی کمتر از مهرالمثل قرار داده باشد یا ولی قهری پسربچه، مهریه همسر او را بیشتر از مهرالمثل قرار دهد، برخی از فقها، قرار دادن چنین مهریه‌ای را باطل اعلام می کنند و معتقدند مهرالمثل باید جایگزین آن شود. بر اساس نظر بسیاری از فقها، مهرالمثل مربوط به عقد دائم است و در عقد منقطع یا موقت، مهرالمثل راه ندارد.

 احکام حقوقی در خصوص مهرالمثل
مطابق با ماده ۱۰۸۷ قانون مدنی، در صورتی که در ازدواج دائم، مهریه تعیین نشود یا عدم مهریه شرط شود، عقد صحیح است، ولی باید تکلیف مهریه مشخص شود.اگر هنوز رابطه زناشویی رخ نداده باشد، زن و مرد می‌توانند درباره میزان آن توافق کنند، اما اگر قبل از توافق، نزدیکی صورت گرفته باشد، زن مستحق مهرالمثل خواهد بود.همچنین مطابق با ماده ۱۰۹۰ قانون مدنی، اگر تعیین مهریه به زوجه واگذار شود، او نمی‌تواند بیش از میزان مهرالمثل معین کند.

---